దృష్టాంతాలంకారము

వ్యాకరణం -> అలంకారాలు -> అర్థాలంకారాలు -> దృష్టాంతాలంకారము

---

లక్షణం: చేద్బింబ ప్రతిబింబత్వం దృష్టాంతస్తదలంకృతః
వివరణ: వాక్యములు ఒకదానికొకటి బింబప్రతిబింబాలుగా (reflections) గా ఉంటే దాన్ని దృష్టాంతాలంకారం అందురు.

ఉదా:- (చంద్రాలోకం, రచన: ఆడిదము సూరకవి)
త్వమేవ కీర్తిమాన్ రాజన్! విధురేవ కాంతిమాన్

భా:- ఓ రాజా, నువ్వే కీర్తిమంతుడవు; చంద్రుడే కాంతిమంతుడు.
వి:- గతంలో ఉపమాలంకరాములో ఉపమేయము, ఉపమానము, సమానధర్మము చూసాము. దృష్టాంతాలంకారంలో సమానధర్మం ఉండదు! కాకపోతే ధర్మాలకు మధ్యన పోలిక ఉంటుంది. ఉదాహరణ కీర్తికి, కాంతికి కొంత పోలిక ఉంది -- రెండూ అన్నివైపులా ప్రాకుతాయి. అందుచేత వీటికి పొసిగింది. సూటిగా రాజుని చంద్రుడు అని కానీ, కీర్తి కాంతి వంటిది అని కానీ అనకపోయినా -- రెండు వాక్యాల నిర్మాణం దాదాపు ఒకేలాగ ఉండటం వలన ఇది అర్థమౌతోంది.

---

దృష్టాంతాలంకారం కేవలం కవిత్వప్రయోజనాలకే కాక, తర్కానికి కూడా మన దేశంలో ఎక్కువగా వాడారు. శంకరాచార్యులు వివేక చూడామణిలో దృష్టాంత పద్ధతి ద్వారా చాలా విషయాలను బోధపరిచారు.

63-64:- శత్రువులను జయించకుండా "నేను రాజుని" అన్నంత మాత్రాన రాజువు కావు. మాయని నశింపజేసి ఆత్మ తత్త్వం తెలుసుకోకుండా "బ్రహ్మం" అన్నంత మాత్రాన ముక్తి రాదు.

65:- దాచిపెట్టి ఉన్న నిధి "నువ్వు రా" అన్నంత మాత్రాన వచ్చిపడదు. మాయ అడ్డుగా నిలబడిన ఆత్మతత్త్వం  వాదనల వలన తెలియదు.

348:- చూస్తున్నది పాము కాదు, తాడు అని తెలిస్తే భయం పోతుంది. ఎదుటనున్నది సత్యం కాదు మాయ అని తెలిస్తే బంధం పోతుంది, మోక్షం కలుగుతుంది.

243-244:- ఈశ్వరుడి ఉపాధి మహత్, జీవుడి ఉపాధి పంచకోశం -- ఉపాధి తీసేస్తే ఉన్నది ఒక్కటే -- అది బ్రహ్మం. సింహాసనం మీద కూర్చున్నవాడు రాజు, డాలు పట్టుకున్నవాడు భటుడు. సింహాసనం, డాలు తీసేస్తే అక్కడ ఉన్నది మనిషి మాత్రమే.

---

శంకరాచార్యుల కవిత్వం పక్కనే వేఱే ఎవరిదీ వ్రాయకూడదనో ఏమో, నాకు ఈ అలంకారం ఉన్న చలనచిత్రగీతాలు గుర్తుకు రావట్లేదు. మీకు తెలిస్తే చెప్పగలరు.

పొడిగింపు:
మందాకిని గారి వ్యాఖ్య చూసాక నాకు మఱొక మంచి పాట గుర్తొచ్చింది.
ఉదా:- (చిత్రం: ప్రణం ఖరీదు, రచన: కీ. శే. జాలాది రాజ రావ్)
యాతమేసి తోడినా ఏరు ఎండదు, పొగిలి పొగిలి ఏడ్చినా పొంత నిండదు.
ఉదా:- (చిత్రం: మాతృదేవోభవ, రచన: కీ. శే. వేటూరి సుందరరామమూర్తి) 
కన్నీటికి కలువలు పూచేనా? కాలానికి ఋతువులు మారేనా?
మబ్బులెంతగా కురిసినా ఆకాశం తడిసేనా? మాటలతో మరపించినా మనసున వేదన తీరేనా?